در ایران 85 درصد زعفران تولید شده متعلق به استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی است و 15 درصد باقی مانده نیز به استان‌های همدان، خراسان شمالی، یزد، اصفهان، گلستان و فارس تعلق می‌گیرد. بیش از 75 درصد زعفران سرگل و مرغوب تولید شده در ایران نیز به خارج از کشور صادر می‌شود. در ادامه این مقاله از سایت مهرایین با بخش های مهم زعفران بیشتر آشنا می‌شویم.
زعفران، این ادویه خوش عطر و بو که خواص دارویی بسیاری نیز دارد جزء گران‌ترین گیاهانی است که به عنوان ادویه و در طب سنتی به عنوان دارو استفاده می‌شود به همین دلیل از ارزش بسیار زیادی برخوردار است تا جایی که از آن با نام طلای سرخ یاد می‌کنند. گیاه زعفران تنها در بعضی از کشورهای جهان یعنی ایران، مصر، ایتالیا، ترکیه، اسپانیا، پاکستان و سوئیس کشت می‌شود. البته ایران با تولید 96 درصد از زعفران جهان به عنوان بزرگ‌ترین تولید کننده و صادر کننده زعفران در صدر قرار دارد.
آشنایی با بخش‌های مهم گیاه زعفران
زعفران نیز مانند بسیاری از گل‌ها و گیاهان دارای اجزای مختلفی است که این اندام‌ها عبارتند از:
- ریشه
همه گیاهان و گل‌ها برای تغذیه از ریشه‌های خود بهره می‌برند. ریشه مواد ریز مغذی و آلی موجود در خاک را جذب کرده و آن را به سایر قسمت‌های گیاه منتقل می‌کند. زعفران نیز از این قاعده مستثنی نیست. طول ریشه در گیاه زعفران هرچه بلندتر باشد مواد مغذی بیشتری را جذب کرده و به این ترتیب تغذیه گیاه نیز بهتر خواهد بود.
پیاز زعفران
یکی از بخش های مهم گیاه زعفران پیاز زعفران است که با نام‌های مختلفی مثل سوخ شناخته می‌شود البته بیشتر زعفران کار‌ها از پیاز گل زعفران به عنوان بنه یاد می‌کنند. پیاز دایره‌ای، تخم مرغی، پهن، بیضی از اشکال مختلف پیاز گل زعفران هستند که با توجه به نوع زعفران با یکدیگر تفاوت دارند. اندازه قطر بنه‌ها با یکدیگر فرق داشته و بین 3 تا 5 سانتی متر متغیر است همچنین روی پیاز زعفران را الیافی قهوه‌ای رنگ پوشانده است تا از آن محافظت کند.
البته پیاز اصلی گل زعفران عقیم بوده و پس از کشت پیاز مادر، پیاز‌های دختر و بارور تکثیر می‌شوند. به این صورت که پس از جوانه زنی پیاز مادر جوانه‌ها رشد می‌کنند و در ادامه پیاز‌های کوچک دختری ایجاد می‌شود. پس از تکمیل مراحل رشد یعنی زمانی که تنها یک طوقه از پیاز مادر باقی مانده باشد پیاز‌های دختری آماده جداسازی و کشت خواهند بود. تکثیر پیاز زعفران را نیز می‌توان به عنوان یک شیوه درآمدزایی خوب در نظر گرفت.
- برگ‌ها
از هر پیاز زعفران 6 تا 9 برگ خواهد رویید که اندازه آن‌ها به 30 تا 40 سانتی متر نیز خواهد رسید و هرچه بنه زعفران قوی‌تر و ریشه آن بهتر و بلندتر باشد برگ‌ها نیز رشد بیشتری خواهند داشت. برگ‌های گل زعفران سوزنی شکل و سبز رنگ بوده و شبیه علف‌های بلندی هستند که شاید بسیار آن‌ها را دیده‌اید.
گل و گلبرگ‌ها
از هر پیاز گیاه زعفران سالم و با کیفیت می‌توان انتظار 1 تا 4 گل را داشت که هر کدام بین 6 تا 9 گلبرگ دارند. این گل‌ها به رنگ بنفش بوده و بسیار حساس هستند از این رو عمر کوتاهی دارند و در شرایط دمایی مناسب حدود 3 الی 4 روز تازه خواهند ماند. از گلبرگ‌های زعفران به عنوان دمنوش نیز استفاده می‌شوند.
پرچم
پرچم از دیگر بخش های مهم زعفران میباشد . در قسمت مرکزی گل‌های زعفران غده‌ای وجود دارد که از آن با نام مادگی یاد می‌شود. مادگی هر گل مانند رحم مادر عمل کرده که از آن پرچم، کلاله و خامه گل زعفران رشد می‌کند. پرچم به قسمت زرد رنگی که از مادگی رشد کرده و در کنار کلاله قرار دارد اطلاق می‌شود. پرچم زعفران دارای رنگ زرد دلپذیری است که از آن در صنعت رنگرزی یا رنگ خوراکی در صنایع غذایی استفاده می‌شود.
- کلاله و خامه
یکی دیگر از اجزای مادگی گل که در مرکز قرار دارد کلاله و خامه نام دارد. کلاله همان بخش قرمز رنگی است که همه ما آن را با نام زعفران می‌شناسیم که در قسمت پایینی به وسیله یک بخش سفید رنگ به گل زعفران متصل می‌شود که به خامه یا ریشه زعفران معروف است.
بنابراین کلاله از بخش های مهم گیاه زعفران ، همان زعفرانی است که در تجارت خرید و فروش می‌شود. رنگ کلاله گل زعفران با توجه به نوع و محل کشت آن متفاوت بوده و از قرمز پر رنگ تا نارنجی کمرنگ تغیر می‌کند برای مثال رنگ کلاله‌های زعفران کشت شده در مزارع خراسان پررنگ‌تر بوده و با توجه به شرایط کشت مناسبی که دارد بسیار درشت‌تر از انواع دیگر است.
کلاله هر گل زعفران معمولا 3 شاخه دارد اما میتواند به 4 یا 5 شاخه نیز برسد اما طور آن متغیر است و به طول گلبرگ‌های گل بستگی دارد. در انتهای کلاله به خامه یا ریشه زعفران میرسیم که رنگ آن نیز بین زرد تا سفید با توجه به نوع زعفران تغییر می‌کند. خامه زعفران تمام خواص شگفت‌انگیز این گیاه را در خود دارد اما از رنگ زیبا و قرمز زعفران بی بهره است.
خواص زعفران
همانطور که می‌دانید زعفران از جمله گیاهان نشاط بخش و ضد افسردگی است که مصرف آن به اندازه لازم و به صورت مداوم در ایجاد نشاط فردی بسیار کمک کننده است. در ادامه به دیگر خواص این گیاه اشاره خواهیم کرد:
- افزایش هوش و تقویت حافظه
- بهبود کیفیت خواب و تنظیم آن
- کمک به رشد و تقویت مو
- کاهش خطر سکته قلبی و مغزی
- کمک به درمان بیماری‌های تنفسی و ریوی
- پیشگیری از بیماری‌های سیستم گوارش
- کاهش خطر ابتلا به سرطان
- کمک به بهبود دردهای عضلانی
- کمک به کنترل و درمان دیابت
- موثر در تنظیم سیکل قاعدگی در بانوان
- موثر در درمان فشار خون
- یک داروی مناسب برای سم‌زدایی بدن
- کمک به درمان و کنترل بیماری ام اس
- موثر در کاهش وزن با افزایش متابولیسم بدن
- یک داروی مفید برای کم خونی
سخن پایانی
در این مقاله با بخش‌های مهم گیاه زعفران آشنا شدیم اکنون می‌دانیم مهم‌ترین قسمت و بخش تجاری گیاه زعفران همان کلاله و خامه آن است که با توجه به روش جداسازی و خشک کردن این دو بخش از گل زعفران و از یک دیگر انواع زعفران نظیر زعفران سرگل، دسته و پوشال با کیفیت‌های مختلف روانه بازار فروش و صادرات به کشورهای مختلف می‌شود. به یاد داشته باشید هرچند این طلای سرخ به عنوان دارو و ادویه خواص مفید بسیاری دارد اما نباید در مصرف آن زیاده‌روی کرد.
